Ο χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα, όπως καθιερώθηκε με το κεκτημένο Σένγκεν –ο χώρος Σένγκεν– αναπτύχθηκε εντός ενός διακυβερνητικού πλαισίου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από κράτη μέλη πρόθυμα να καταργήσουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα και να εφαρμόσουν συνοδευτικά μέτρα προς τον σκοπό αυτό, όπως κοινούς κανόνες για τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, κοινή πολιτική θεωρήσεων εισόδου, αστυνομική και δικαστική συνεργασία και την καθιέρωση του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (Schengen Information System - SIS).

Το κεκτημένο Σένγκεν αποτέλεσε τμήμα του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την έναρξη της ισχύος της συνθήκης του Άμστερνταμ το 1999. Ο χώρος Σένγκεν στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών ως προς την ικανότητά τους να εφαρμόζουν πλήρως τα συνοδευτικά μέτρα που καθιστούν δυνατή την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.

Προκειμένου να αποκτηθεί και να διατηρηθεί αυτή η αμοιβαία εμπιστοσύνη, τα κράτη μέλη του Σένγκεν δημιούργησαν το 1998 μια μόνιμη επιτροπή. Η εντολή της καθοριζόταν στην απόφαση της εκτελεστικής επιτροπής του Σένγκεν (SCH/Com-ex (98) 26 def). Ακολούθως, το κεκτημένο Σένγκεν ενσωματώθηκε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς επαναδιαπραγμάτευση. Η μόνιμη επιτροπή και η εντολή της από το 1998 συμπεριλήφθηκαν χωρίς αλλαγές, εκτός από το γεγονός ότι η μόνιμη επιτροπή εξελίχθηκε στην ομάδα εργασίας για την αξιολόγηση του Σένγκεν στο πλαίσιο του Συμβουλίου (SCHEVAL).

Ωστόσο, με την έναρξη λειτουργίας του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν δεύτερης γενιάς (SIS II) και τη συνακόλουθη θέση σε ισχύ του νέου θεσμικού πλαισίου και συγκεκριμένα του Κανονισμού 1987/2006 (SIS II) και της Απόφασης 2007/533/ΔΕΥ του Συμβουλίου, αναθεωρήθηκε και ο μηχανισμός αξιολόγησης της εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν. Προς τούτο εκδόθηκε ο Κανονισμός 1053/2013 σχετικά με τη θέσπιση ενός μηχανισμού αξιολόγησης και παρακολούθησης για την επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν και την κατάργηση της απόφασης της εκτελεστικής επιτροπής της 16ης Σεπτεμβρίου 1998 σχετικά με τη σύσταση της μόνιμης επιτροπής για την αξιολόγηση και την εφαρμογή της Σύμβασης Σένγκεν, ο οποίος ταυτόχρονα κατήργησε και την ως άνω αναφερομένη επιτροπή του Σένγκεν.

Ο νεότερος αυτός ειδικός μηχανισμός αξιολόγησης αποσκοπεί:

  1. στην επαλήθευση της εφαρμογής του κεκτημένου του Σένγκεν στα κράτη μέλη στα οποία εφαρμόζεται πλήρως, καθώς και στα κράτη μέλη στα οποία, σύμφωνα με τα αντίστοιχα πρωτόκολλα που προσαρτώνται στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ, το κεκτημένο του Σένγκεν εφαρμόζεται εν μέρει·
  2. στην επαλήθευση ότι πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την εφαρμογή όλων των σχετικών μερών του κεκτημένου του Σένγκεν στα κράτη μέλη για τα οποία το Συμβούλιο δεν έχει λάβει απόφαση ότι πρέπει να εφαρμόζονται πλήρως ή εν μέρει οι διατάξεις του κεκτημένου του Σένγκεν, εξαιρουμένων των κρατών μελών των οποίων η αξιολόγηση θα έχει ήδη ολοκληρωθεί κατά την έναρξη ισχύος του Κανονισμού 1053/2013.

Οι αξιολογήσεις Σένγκεν καλύπτουν όλο το φάσμα του κεκτημένου του Σένγκεν, συμπεριλαμβανομένης της αποτελεσματικής και αποδοτικής εφαρμογής από τα κράτη μέλη των συνοδευτικών μέτρων στους τομείς των εξωτερικών συνόρων, της πολιτικής των θεωρήσεων, του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν, της προστασίας των δεδομένων, της αστυνομικής συνεργασίας, της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις, καθώς και της απουσίας ελέγχου στα εσωτερικά σύνορα. Τα κράτη μέλη παρέχοντας εμπειρογνώμονες και η Επιτροπή συμμετέχοντας με αντιπροσώπους είναι από κοινού αρμόδιοι για την εφαρμογή του μηχανισμού αξιολόγησης και αποτελούν την «επιτόπια ομάδα», η οποία είναι υπεύθυνη για τις επιτόπιες επισκέψεις. Η Επιτροπή, ειδικότερα, αναλαμβάνει τον γενικό συντονιστικό ρόλο, που περιλαμβάνει τη σύνταξη ερωτηματολογίων και τον καθορισμό χρονοδιαγραμμάτων, τη διεξαγωγή επισκέψεων και την εκπόνηση εκθέσεων αξιολόγησης και σχετικών συστάσεων, καθώς και την παρακολούθηση και τον έλεγχο των εκθέσεων αξιολόγησης και των συστάσεων.

Η Αρχή συμμετέχει τακτικά στην Ομάδα Ελέγχου που αφορά την προστασία δεδομένων.