Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων και ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης

Ειδική περίπτωση επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας για δημοσιογραφικούς σκοπούς και για σκοπούς ακαδημαϊκής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης, άρθρο 85 ΓΚΠΔ, σκέψη 153 του προοιμίου του, με παραπομπή στο άρθρο 11 του Χάρτη, άρθρο 28 ν. 4624/2019

Ο ΓΚΠΔ προβλέπει την ειδική περίπτωση επεξεργασίας δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης (άρθρο 85 ΓΚΠΔ, σκέψη 153 του προοιμίου του με παραπομπή στο άρθρο 11 του Χάρτη), και με «ρήτρα ανοίγματος» δίνει την ευχέρεια στα κράτη-μέλη να εισάγουν τις κατάλληλες ρυθμίσεις, ώστε να συμβιβάζονται το δικαίωμα στην προστασία προσωπικών δεδομένων και το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας για δημοσιογραφικούς σκοπούς και για σκοπούς ακαδημαϊκής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης (αντίστοιχη και η διάταξη του άρθρου 9 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ, σκέψη 37 του προοιμίου της, σημειώνεται ότι και η Οδηγία αναφερόταν ρητά στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, που κατοχυρώνει την ελευθερία της δημοσιογραφικής πληροφόρησης, προκειμένου τα μέσα ενημέρωσης να επιτελέσουν το θεσμικό τους ρόλο σε μια δημοκρατική κοινωνία, με τρόπο ώστε να συνυπάρχουν, στο βαθμό που είναι αναγκαίο, τα δικαιώματα από τη μία της ιδιωτικής ζωής και της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης και από την άλλη της ελευθερίας της έκφρασης και εκείνου στην πληροφόρηση, δικαιώματα που προστατεύονται εξίσου από το Σύνταγμα, βλ. διατάξεις των άρθρων 2, 5, 5Α, 9, 9Α, 14, 15, 19). Προς εφαρμογή της ως άνω διάταξης ο εθνικός νομοθέτης εισήγαγε το άρθρο 28 ν. 4624/2019.

 

Πρακτική εναρμόνιση συγκρουόμενων δικαιωμάτων, από τη μια τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης/προστασίας προσωπικών δεδομένων και από την άλλη της ελευθερίας της έκφρασης και εκείνου στην πληροφόρηση, δικαιώματα που προστατεύονται εξίσου από το Σύνταγμα (βλ. διατάξεις των άρθρων 2, 5, 5Α, 9, 9Α, 14, 15, 19)

Από τα άρθρα 5 παρ. 1, 9 παρ. 1, σε συνδυασμό με το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος, που ανάγει σε πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου, απορρέει, ως ιδιαίτερη εκδήλωση του δικαιώματος της προσωπικότητας, το δικαίωμα πληροφοριακής αυτοδιάθεσης, δικαίωμα που είναι ρητά πλέον συνταγματικά κατοχυρωμένο στο άρθρο 9Α. Από το Σύνταγμα απορρέει επίσης το δικαίωμα του Τύπου να ενημερώνει το κοινό και η αντίστοιχη αξίωση των πολιτών στην πληροφόρηση, κατά το άρθρο 14 παρ. 1 Σ. (ελευθερία της έκφρασης, δικαίωμα του πληροφορείν) και κατά το, συνταγματικά πλέον στο άρθρο 5Α κατοχυρωμένο, δικαίωμα της πληροφόρησης (δικαίωμα του πληροφορείσθαι), αναγκαίο για την ενεργοποίηση του δικαιώματος συμμετοχής καθενός στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος. Το δικαίωμα του Τύπου να ενημερώνει το κοινό ασκεί ο δημοσιογράφος και κατά την παρουσίαση τηλεοπτικής/ραδιοφωνικής εκπομπής πληροφορώντας το κοινό για σημαντικά ζητήματα δημοσίου ενδιαφέροντος.

Από το Σύνταγμα δεν προκύπτει in abstracto επικράτηση του ενός δικαιώματος πάνω στο άλλο. Πρέπει, δηλαδή, να γίνεται μία in concreto οριοθέτηση των πεδίων εφαρμογής των συγκρουόμενων δικαιωμάτων, σύμφωνα με τις αρχές της ad hoc στάθμισης των αντιτιθέμενων συμφερόντων και της πρακτικής αρμονίας και αναλογικής εξισορρόπησης, εφαρμόζοντας και την αρχή της αναλογικότητας που κατοχυρώνεται πλέον και συνταγματικά στο άρθρο 25 παρ. 1, με τέτοιον τρόπο ώστε τα προστατευόμενα αγαθά (ελευθερία της πληροφόρησης και δικαίωμα των πολιτών στην πληροφόρηση –άρθρα 14 παρ. 1 και 5Α Σ.– και δικαίωμα στην προσωπικότητα και στην προστασία του ιδιωτικού βίου και το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού) να διατηρήσουν την κανονιστική τους εμβέλεια. Η κρίση αν η συγκεκριμένη επεξεργασία ασκήθηκε νόμιμα ή, αντίθετα, αν παραβιάστηκε κατ’ αυτή το δικαίωμα της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης των θιγόμενων προσώπων και της ιδιωτικής ζωής, υπακούει τόσο στο κριτήριο του κατά πόσο η επεξεργασία αυτή εξυπηρέτησε το συμφέρον της πληροφόρησης της κοινής γνώμης που υπερτερεί, στη συγκεκριμένη περίπτωση, του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής, όσο και στο κατά πόσο η εξεταζόμενη προσβολή ήταν στο πλαίσιο της αρχής της αναλογικότητας αναγκαία για την άσκηση του δικαιώματος πληροφόρησης.

Η αρχή της στάθμισης γίνεται δεκτή από την πάγια νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), σύμφωνα με την οποία τα ΜΜΕ έχουν κατά το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), που κυρώθηκε με το ν.δ. 53/1974, καθήκον να ενημερώνουν το κοινό για υποθέσεις και θέματα που έχουν δημόσιο ενδιαφέρον και αντίστοιχα το κοινό έχει δικαίωμα να ενημερώνεται για ζητήματα και υποθέσεις γενικού ενδιαφέροντος. Ειδικά εφόσον πρόκειται για πρόσωπα της δημόσιας ζωής ή θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος, η ανάγκη ενημέρωσης του κοινού είναι εντονότερη. Για τον λόγο αυτό το ΕΔΔΑ αναγνωρίζει τον ρόλο των δημοσιογράφων ως δημόσιων φρουρών («public watchdogs»), ήτοι την ελεγκτική λειτουργία του Τύπου, η οποία καλύπτει τη δυνατότητά του να στηλιτεύει τα κακώς κείμενα με τη δημοσιοποίηση και δημόσια κριτική τους. Οι ασκούντες δημόσιο λειτούργημα δεν δύνανται να εκφύγουν του δημοσιογραφικού ελέγχου και της άσκησης οξείας κριτικής, προκειμένου η κοινή γνώμη να βεβαιωθεί ότι ανταποκρίνονται στα δημόσια καθήκοντά τους και τον σκοπό της αποστολής τους.

 

Το πλαίσιο για τη νόμιμη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης (συγκατάθεση/ δημοσιοποίηση από το ίδιο το υποκείμενο/ υπέρτερο έννομο συμφέρον/ δικαίωμα πληροφόρησης για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος ή σχετικά με δεδομένα δημοσίων προσώπων, αρχή αναλογικότητας/ ποιοτικά χαρακτηριστικά δεδομένων)

Η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 ν. 4624/2019, επιτρέπεται όταν:

  1. το υποκείμενο των δεδομένων έχει παράσχει τη ρητή συγκατάθεσή του
  2. αφορά δεδομένα που έχουν προδήλως δημοσιοποιηθεί από το ίδιο το υποκείμενο
  3. υπερέχει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα της πληροφόρησης έναντι του δικαιώματος προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του υποκειμένου, ιδίως για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος ή όταν αφορά δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δημοσίων προσώπων και
  4. όταν περιορίζεται στο αναγκαίο μέτρο για την εξασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος ενημέρωσης, ιδίως όταν αφορά ειδικών κατηγοριών δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και ποινικές διώξεις, καταδίκες και τα σχετικά με αυτές μέτρα ασφάλειας, λαμβάνοντας υπόψη το δικαίωμα του υποκειμένου στην ιδιωτική και οικογενειακή του ζωή.

Σημειώνεται ότι ως «δημόσια πρόσωπα» έχει γίνει δεκτό (βλ. και σχετική νομολογία της Αρχής με τις εκεί παραπομπές) ότι νοούνται τα πρόσωπα που ασκούν δημόσια εξουσία καθώς και εκείνα που διαδραματίζουν ρόλο σε οποιονδήποτε τομέα της δημόσιας ζωής, όπως στην πολιτική ή στην πολιτιστική, επιστημονική, θρησκευτική οικονομική, καλλιτεχνική, κοινωνική, αθλητική ζωή. Επισημαίνεται επίσης ότι ως δημόσια πρόσωπα μπορεί να θεωρηθούν, κατά διασταλτική ερμηνεία, εναρμονισμένη προς το Σύνταγμα, και τα λεγόμενα πρόσωπα της επικαιρότητας.

 

Εξαιρέσεις από την εφαρμογή συγκεκριμένων διατάξεων του ΓΚΠΔ

Ο ΓΚΠΔ προβλέπει στην ειδική περίπτωση επεξεργασίας δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης (άρθρο 85 παρ. 2 ΓΚΠΔ, σκέψη 153 του προοιμίου του με παραπομπή στο άρθρο 11 του Χάρτη), «ρήτρα ανοίγματος», με την οποία δίνει την ευχέρεια στα κράτη-μέλη να εισάγουν εξαιρέσεις ή παρεκκλίσεις από το κεφάλαιο ΙΙ (αρχές), το κεφάλαιο ΙΙΙ (δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων), το κεφάλαιο IV (υπεύθυνος επεξεργασίας και εκτελών την επεξεργασία), το κεφάλαιο V (διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς), το κεφάλαιο VI (ανεξάρτητες εποπτικές αρχές), το κεφάλαιο VI (συνεργασία και συνεκτικότητα) και το κεφάλαιο IX (ειδικές περιπτώσεις επεξεργασίας δεδομένων), ώστε να συμβιβάζονται το δικαίωμα στην προστασία προσωπικών δεδομένων και το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης (αντίστοιχη και η διάταξη του άρθρου 9 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ). Προς εφαρμογή της ως άνω διάταξης ο εθνικός νομοθέτης εισήγαγε το άρθρο 28 παρ. 2 ν. 4624/2019, σύμφωνα με το οποίο στην ειδική αυτή περίπτωση επεξεργασίας δεν εφαρμόζεται:

  1. το κεφάλαιο ΙΙ του ΓΚΠΔ (αρχές), εκτός από το άρθρο 5,
  2. το κεφάλαιο ΙΙΙ (δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων),
  3. το κεφάλαιο IV (υπεύθυνος επεξεργασίας και εκτελών την επεξεργασία), εκτός από τα άρθρα 28, 29 και 32,
  4. το κεφάλαιο V (διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς),
  5. το κεφάλαιο VI (συνεργασία και συνεκτικότητα) και στ) το κεφάλαιο IX (ειδικές περιπτώσεις επεξεργασίας δεδομένων).

Τέλος, ο έλεγχος σχετικά με το περιεχόμενο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων, μετά τη συνταγματική αναθεώρηση το 2001, με την οποία αντικαταστάθηκε η διάταξη του άρθρου 15 παρ. 2 Σ., ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ). Συνεπώς, η αρμοδιότητα της Αρχής Προστασίας Δεδομένων, κατά τα προαναφερόμενα, δεν εκτείνεται στη διάδοση προσωπικών δεδομένων μέσω ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών.